Chaucer -Opowiesci kanteberyjskie, Literatura powszechna, ebook, pdf

Goeffrey Chaucer, Opowieści Kanterberyjskie,

I. Biografia Chaucera (1340 – 25 X 1400), nazywany czasem ”ojcem literatury angielskiej”,

· G. Chaucer pochodził z zamożnej kupieckiej rodziny, ojciec pełnił funkcje królewskiego dostawcy win i poprzez wyrobienie sobie stosunków na dworze, zapewnił synowi stanowisko pazia na dworze Elżbiety, hrabiny Ulster;

· Londyn – studia prawnicze;

· W latach 1359 – 1360 Chaucer wziął udział w kampanii wojennej z Francja, dostał się do niewoli, wypuszczony na wolność za okupem;

· Być może później pełnił na dworze jakieś sekretarskie funkcje; tam tez poznał szlachciankę Filippę Rost, z którą ożenił się w 1369.

· Od 1370 (w służbie Edwarda III) wysyłany był za granice w różnych misiach dyplomatycznych. Misje te wykorzystywał do nauki języków obcych, np. francuskiego, czy włoskiego; (w 1372 prowadził rokowania z Dożą Wenecji i z władzami Genui w sprawie handlu włosko – angielskiego; podróż do Florencji w celu uzyskania kredytów dla Anglii, wówczas to zapoznał się z dziełami Petrarki, w może i nawet nim samym; 1376/77 – posłował we Flandrii i Francji, gdzie prowadził tajne rokowania; 1378 – pobyt na dworze Viscontich (władców Mediolanu) w celu uzyskania pomocy kredytowej dla Anglii na kampanię wojenną;

· Z podróży do Włoch przywiózł Chaucer odpisy dzieł m.in. Dantego i Boccaccia;

· 1374 – mianowany został poborca ceł od wełny, skór bydlęcych i baranich eksportowanych z Londynu, co przyniosło mi znaczny dochód;

· w 1376 reprezentował w parlamencie hrabstwo Kent jako poseł i w tymże roku hrabstwie jako sędzia pokoju;

· związany (przez żonę) z dworem księcia Johna of Grunt, po 1376 popadał w niełaskę, zrzekł się posady poborcy celnego wraz z utrata wpływów przez księcia; w zamian jednak mianowany został królewskim inspektorem robót za panowania Ryszarda III (nadzorował prace budowlane i remontowe w rezydencjach królewskich); okres ten zbiegł się jednak z bogata twórczością pisarska, poeta więc zrzeka się i tego stanowiska; utrzymywał się z pensji królewskiej oraz zawiadywania lasami hrabiego March;

· po roku 1376 jego sława poetycka sięgnęła szczytu: był znany i podziwiany przez współczesnych mu poetów francuskich;

· możliwe, że w ostatnich latach życia przypadających na czas detronizacji, uwięzienia i zgładzenia Ryszarda III, poeta znalazł się w trudniejszym położeniu; nie zaznał jednak nigdy ubóstwa ani prześladowań, był obdarzony łaskami ze strony Henryka IV, co pozwoliło mu zabezpieczyć sobie spokojna egzystencję;

· zmarł w 1400 roku, w Opactwie Westminsterskim (gdzie mieszkał) i pochowany został w tamtejszym kościele;

· miał dwoje dzieci: syna Tomasza i córkę Alicję;

· koleje życia poety pozwoliły mu poznać obyczaje współczesne na różnych poziomach życia; zasięgiem swej twórczości nie tylko obejmował osoby skromniejsze, lecz rzeczywiście solidaryzował się z ich punktem widzenia;

· Chaucer przejrzał na wylot i odrzucił wiele fałszywych konwencji dworskich, dobrodusznie wyśmiewał postawy warstw dworskich;

· Posiadał wiedzę z historii, nauk przyrodniczych, filozofii, co spowodowało u niego szeroką skale zainteresowań, niezależność myślową i krytycyzm wobec twierdzeń przyjmowanych na wiarę;

· Był pionierem w kontaktach Anglii z renesansem włoskim;

II. Twórczość wczesna.

· utwory najwcześniejsze powstały pod wpływem literatury rozrywkowej, modnej wówczas we Francji i Anglii, forma i tematy najczęściej są francuskie;

· Główna tematyka: pojedynki rycerskie, miłość do kobiet (miłość dworna, oparta na pociągu płciowym, ale dalece wysublimowana, która czyniła mężczyznę zdolnym do wszelkich poświęceń, czci i wierności, nawet jeśli dama pozostawała niedostępna).

· Trzy rodzaje literackie służące do wyrażania miłosnych zapałów: liryka, wierszowana powieść przygodowa, wizja senna. Chaucer uprawiał wszystkie trzy rodzaje, lecz najbardziej kierował się ku ostatniemu;

· „Księga księżnej” – utwór najmniej oryginalny, zawiera swobodne transpozycje z autorów francuskich; pochwała Blanche, księżnej Lancaster, żony Johna of Grunt; księżna zostaje sportretowana jako idealna, bezbarwna heroina typowego romansu.

· „Gmach sławy” – poeta we śnie porwany zostaje przez złotopiórego orła, umiejącego mówić; zaniesiony zostaje przezeń do pałacu kapryśnej bogini sławy, przysłuchuje się wyrokom przez nią wydawanym, które lekceważą życzenia sądzonych; poeta wędruje dalej, spotyka majestatyczna osobistość, która oznajmia mu, że śniącemu sen przynosi nowinę o miłości... i tutaj poemat się urywa; mistrzowskim dziełem jest opis lotu poety niesionego przez orła (jest to ptak uprzejmy, rozmowny, uczenie rozprawia wobec przerażonego, porwanego poety);

· „Parlament ptasi” – wizja senna ukazuje Naturę, decydująca o przydziale małżonków ptakom pozostającym pod jej opieką; rozważna jest kwestia wyboru męża dla orlicy królewskiego rodu, kwestia ta pozostaje nierozstrzygnięta; wywiązuje się debata o miłości między przedstawicielami ptasiego rodu, wyobrażającymi różne warstwy społeczeństwa: ptaki drapieżne – szlachta, broniąca miłości dwornej; ród gęsi i kaczy – sfery niższe; warstwy plebejskie optują za porzuceniem miłości romantycznej i beznadziejnej służby; Chaucer sympatyzuje z mieszczańskimi stanowiskiem, widzi śmieszność dworskich amorów, szydzi z mody lekko i dwuznacznie.

· „Troilus i Kressyda” – poemat, najdłuższe dzieło Chaucera o wysokim stopniu artyzmu: fabuła osadzona jest w dawnej Troi w czasach wojny o Helenę, jednak zrealizowana nowocześnie; pierwowzorem był poemat Boccaccia „Il Filostrato”; głównym bohaterem jest książę trojański Troilus, który kocha greczynkę – wdzięczna wdowę Kressydę, początkowo zdobywa jej serce, następnie mamy szereg perypetii miłosnych ostatecznie Kressyda wybiera innego kochanka – Diomedesa, Troilus ponosi śmierć w bitwie, a jego dusza odbywa lot przez sfery nadziemskie; istotne są w poemacie wątki psychologiczne, wysubtelnienie miłości dwornej, klimat towarzyski środowiska trojańskiego, formalizm kulturalny maskujący obraz wojny; Troilus – wierny, zrozpaczony kochanek, któremu wybranka nie dochowała wierności – tragedia wynikająca z różnicy usposobień; zaduma nad sensem przeznaczenia i możliwością wolnego wyboru;

· „Legenda o dobrych kobietach” (ok. 1385) – seria wierszowanych powiastek o kobietach, co wierne pozostały mężczyznom, którzy je porzucili, intencja humorystyczna: Chaucer niby poważnie mówi o nieszczęsnych, wiernych paniach jako o „męczennicach Kupidyna”; wyjątki wszystkich prawie „legend: poeta zapożyczył ze średniowiecznej moralizowanej wersji „Metamorfoz” Owidiusza;

III. „Opowieści kanterberyjskie” – plan i struktura całości.

· na całość utworu składa się 24 opowieści, powstały one w latach 1388 – 1400;

· „Opowieści...” – to cykl opowiadań, jakie wymieniają między sobą podróżujący z Londynu do Canterbury i z powrotem pielgrzymi. Umawiają się, że będą kolejno opowiadać historie, chcąc umilić sobie wędrówkę.

· W postaci, w jakiej pozostawił je Chaucer, „Opowieści...” są fragmentem, śmierć przerwała poecie pisanie utworu; poeta pracował na nimi do końca, ciągle poddając zmianom plan utworu; wzorem dla „Opowieści...” był „Dekameron” Boccaccia, jednak tu postacie są typowe, natomiast u Chaucera zindywidualizowane, wyraziste;

· Utwór rozpoczyna się „Prologiem”, krótko charakteryzując każdego z pielgrzymów; następnie mamy te same opowieści, poprzedzone krótkimi, wprowadzającymi prologami. Zakończenie „Prologiem do opowieści Proboszcza”.

· Poeta nie ukończył niektórych powieści, zaczętych niegdyś, a następnie odłożonych, nie zakładał bowiem pisania systematycznego, dostosowanego do z góry założonego planu;

· Do „Opowieści...” wcielone zostały utwory napisane dawniej, przeznaczone do innego celi literackiego;

· Żadne wydanie współczesne nie może odwzorować porządku, w jakim Chaucer chciał ostatecznie ustawić opowieści, ponieważ nie jest on znany i nie wiemy jakie były zamiary samego autora;

· W XV wieku wydawcy starali się uporządkować materiał w jakiś logiczny sposób, pomimo zewnętrznych sprzeczności; rozwiązania przyjęte przez pierwszych wydawców stanowią podstawę dla wydań nowoczesnych;

· Pielgrzymka do Canterbery (do grobu biskupa Tomasza Becketa), stanowi schemat ramowy dla całego cyklu, w ten sposób Chaucer unowocześnił dotychczasowe statyczne i konwencjonalne schematy narracyjne: narratorzy są figurami żywymi, osobistościami złożonymi, zindywidualizowanymi; Narratorzy poruszają się w tle, które pozwala im działać i reagować na siebie w dialogach i sytuacjach nacechowanych życiowym prawdopodobieństwem;

· Każdy z pielgrzymów miał opowiedzieć 4 historie, Chaucer zrealizował jedynie 1/5 dzieła;

· Pielgrzymka łączy w jedną różnorodna kompanie, grupki ludzi kierujące się różnymi motywami; razem z osobami kierującymi się pobożnością, szli poszukiwacze przygód i wrażeń, poszukiwacze przyziemnych przyjemności, „wyłudzacze” grosza; bliskie obcowanie różnych jednostek podczas pielgrzymki uwydatniało kontrastowo niejednorodne charaktery i motywy osób, w czasie wędrówki toczyły się kłótnie, wzajemne pochwały i przygany, wyznania osobiste, popisy kaznodziejskie; takie tło wykorzystuje Chaucer do odmalowania różnorodnych charakterów;

· Dyskusje prowadzone przez pątników pełnia rolę łączników pomiędzy opowieściami; taki szereg powiązanych opowiadań tworzy oddzielną, przesuwalną grupę, nie przytwierdzoną do kolejnych ani poprzednich; we wszystkich jednak źródłach za „Prologiem” umieszczona zostaje ta sama grupa i wszystkie druga grupę rozpoczynają od tej samej (opowieść Prawnika).

IV. Pielgrzymi i inni bohaterowie „Opowieści...”

llSeria portretowanych szkiców prezentujących uczestników pielgrzymki; wygląd zewnętrzny, profesja stanowisko społeczne; formalny sposób przedstawienia, ale z elementami ostrego sądu, humoru, sympatii lub niesmaku;llNiektórzy pątnicy ukazani są poprzez właściwości wyrazu twarzy, fizjonomie, kojarzone szczegóły wyglądu fizycznego z cechami charakteru;llZastęp pielgrzymów odmalowany z prawda kolorytu, kreacje o wyrazistych charakterach, sprawiające wrażenie żywych osób. llPielgrzymi pochodzą z różnych warstw angielskiego społeczeństwa:ll

a). Grupa gentlis – kulturalni, zamożni, wykształceni pielgrzymi – rycerz, giermek, prawnik, lekarz, bogaty kupiec, ziemianin ze sfery szlacheckiej;

b). Stan duchowny – przeorysza, krewki mnich, kwestarz lubiany przez kobiety, przekupień relikwii, skromniejsi przedstawiciele duchowieństwa, student Oxfordu aspirujący do święceń;

c). Przedstawiciele społeczności wiejskiej – barczysty, silny młynarz, pracowity oracz, sługa,

d). Społeczność miejska – pięciu zamożnych cechmistrzów;

· Wielu pielgrzymów okazuje się szalbierzami i krętaczami (kwestarz ułatwia małżeństwa wiejskim dziewczętom, aby ukryć własne miłostki, przekupień relikwii żeruje na zabobonnej łatwowierności, lekarz wykorzystuje zaufanie pacjentów, aby pobierać wysokie honoraria, marynarz uprawia piractwo pod pozorem działań wojennych). Postacie o cechach negatywnych przedstawiają typowe mankamenty i nadużycia ujawniające krytyczny stan społeczeństwa XIV w.; pojawiają się również postacie przyzwoite, oddane swojej, wyróżniające się cnotami, są to wizerunki wyidealizowane;

· Wizerunki postaci kreślone SA w sposób szczegółowy, z humorem, ironia, o subtelnym zabarwieniu; we wszystkich portretach uderza wyrozumiałość poety dla ludzkich słabości pątników, zrozumienie dla skłócony motywów i nacisków społecznych, doprowadzających do nikczemnego postępowania niektórych pielgrzymów;

· Pozycje społeczne i osobowość bohaterów znajdują odbicie w historiach, które opowiadają;:

1. Rycerz –wysuwa się na plan pierwszy, rozpoczynając opowiadanie nowel, jest to człowiek bywały w świecie, podróż, która odbywa, odpowiada danym rzeczywistym z XIV w.; ceni honor, niezależność, prawdę i kurtuazję, jest postacią jednocześnie delikatna, uprzejmą, odważną i brutalną;

2. Młynarz – podchmielona osobistość, chce skomentować opowieść Rycerza, w tym celu wtrąca się w kolejkę na miejsce Mnicha, krzykliwie domaga się głosu; opowiada rubaszną historię o cieśli, jego młodej żonie i szklarzu, który uwodzi małżonkę cieśli; opowiadanie jest krotochwilne, grubiańskie;

3. Włodarz – „człek chudy, choleryk z natury”, dobrze zarządza pańskim majątkiem, jest gospodarny, żyje w zgodzie i przyjaźnie z panem; podróżuje konno z dala od reszty kompanii; jako jedyny gani młynarza za rubaszność; jest to człowiek niemłody, snuje posępne rozważania o starości i przemijającym czasie, które przerywa Gospodarz; Włodarz opowiada historię o młynarzu, który podkrada klientom ziarno. Sam jednak zostaje wykpiony: dwaj scholarzy uwiedli mu żonę i córkę, obili go kijami, a młynarz za darmo zmielił im ziarno;

4. Dama z Bath – zwolenniczka kobiecej przewagi w małżeństwie, wyznaje kult zmysłowej uciechy, w Prologu opowiada o historii swoich pięciu małżeństw, wspomina też o innych doświadczeniach miłosnych, wykłada sztukę doprowadzania do małżeństwa, a potem dominowania nad mężem; uwagi damy o małżeństwie prowokują serie opowiadań na ten temat (przekupień odpustów gwałtownie sprzeciwia się teoriom damy, Szklarz opowiada o nadziemsko cierpliwej żonie);

5. Kwestarz – Zakonnik, pustak, paliwoda; wymowny i wykwintny, ale przebiegły i chytry; rozgrzeszenia udziela w zależności od możliwości finansowych spowiadanych osób; uwodzi kobiety, bywa w gospodach, śpiewa i gra na harfie, usłużny wobec bogaczy, pogardza biednymi;

6. Woźny – jak pisze Chaucer „mógłby swą gęba straszyć dzieci małe”; pod wpływem dużej ilości wina namiętnie recytuje w kółko kila wyuczonych wersetów łacińskich; łotrzyk ale zacny i serca miękkiego

7. Giermek – 20-letni syn Rycerza, śmiały młodzieniec i czuły kochanek, walczy na turniejach, układa pieśni; elegancki, grzeczny, służy ojcu przy stole;

8. Ziemianin – podeszły w latach, krewki, hojny, chętnie urządzał biesiady, zawsze rad gościom; bywał posłem, zasiadywał w radach, posiadał urząd szeryfa i rzecznika;

9. Przekupień relikwii – pochodzi z Londynu, kompan Woźnego, mami naiwnych i pobożnych ludzi fałszywymi relikwiami;

10. Ksiądz z orszaku Przeoryszy,

11. Szafarz – Szafarz bractwa prawniczego, roztropny ale i przebiegły, prostak oszukujący sprytnie mądrali;

12. Przeorysza – osoba wykształcona, delikatna, elegancka o arystokratycznych manierach;

13. Mnich – osobistość pełna sił żywotnych, posiada talent organizacyjny, zadowolenie znajdował w zabronionych przez regułę łowach, miłośnik koni, jego słabostki odmalowane są z intencja krytyczną;

14. Gospodarz – rozpoczyna serię opowiadań pełnych godności w opozycji do sprośnych, żartobliwych wątków; jest postacią ważną dla całego poematu, poprzez swój animusz oraz poglądy i zachowania znamionujące cała klasę do której należy;

15. Kanonik duchowny – pojawia się wśród pątników pod koniec pielgrzymki, jest alchemikiem – naciągaczem; alchemia – nowy, ciekawy temat opowiadań, dodaje świeżości opowiadaniom, urozmaica ich sekwencje, zapobiega schematyzmowi kompozycji, natomiast w „Opowieści sługi kanonika”, Chaucer ostro krytykuje alchemie, uważa ją za zjawisko negatywne dla społeczeństwa, a nie posiadające wartości naukowej;

16. Harry Bailly, gospodarz oberży „Pod Jaką” – wesoły, pełen tupetu, bezczelny, choć z szacunkiem odnosi się do przedstawicieli szlachty i duchowieństwa, uosabia gmin miejski, krytykuje niektóre opowieści, inne chwali, co jest wyrazem nowych tendencji krytycznych, powstających wraz ze wzrostem znaczenia nowej klasy społecznej (mieszczaństwo); jego język pełen trywializmów, przekleństw, sprośnych aluzji i żartów w pełni oddaje język londyńskich ulic;

Wśród pielgrzymów spotykamy również następujące postacie: Kupiec, Szklarz, Sędzia, Kucharz, Żeglarz, Medyk, Proboszcz, Oracz.

V. Rodzaje i temat opowieści.

· Opowieści są tak urozmaicone, jak rozmaici są ich narratorzy i przydzielone są opowiadającym wg ich charakteru i zainteresowań;

· Pogrupowanie opowieści wynika ze wzajemnych stosunków miedzy pielgrzymami – agresywne wtrącanie się pijanych, niecierpliwych słuchaczy skutkuje wprowadzeniem historii frywolnych, rubasznych na miejsce uroczystych, które zaczęły nużyć (ordynarna, zabawna gadka Młynarza po przerwanej opowieści Rycerza);

· Poszczególne opowieści lub ich zespoły są zręcznie powiązane dyskusjami, biorą od nich swój styl i formę;

· Rodzaje literackie są określane przez charaktery pątników i towarzyszące im sytuacje, wśród tych rodzajów znalazły się główne postacie narracji występujące w średniowieczu:

llllEPIKAllll

v W formie romansu rycerskiego występuje w „Opowieści Rycerza” – przerobiony, skrócony poemat Boccaccia; imiona bohaterów i tło są klasyczne, ale całość przeniknięta jest duchem średniowiecznym, rycerskim;

v Charakter romansowy maja opowiadania Damy z Bath i Ziemianina – osnute są wokół celtyckich legendarnych wątków, ukazują problem wzajemnego stosunku kochających się małżonków;

v „Opowiastka Prawnika” reprezentuje romans z elementami hagiograficznymi;

v W romansach - odrealnione, zawierające elementy fantastyki opowiadania, świat cudów, przygód, sytuacje symboliczne zawierające w sobie interpretacje wartości społecznych;

v Średniowieczna epika zwierzęca (pełni role satyry społecznej) – opowiadanie księdza o kogucie, kurze i lisie, oddaje trafnie rysy psychologii ludzkiej i literacka parodię;

v Poemacik „Topaz”, w którym występuje sam Chaucer – parodia romansu rycerskiego;

llllEXEMPLUM (rodzaj noweli, cieszyło się ogromna popularnością w średniowieczu; z przeznaczeniem była to powiastka krótka, czasem anegdota, ilustrująca tezę moralną);llll

v „Opowieść Mnicha” – występująca jako jedna historia, seria ponurych przykładów ilustrujących zdradliwość losu; wątki zaczerpnięte z Biblii, historii starożytnej, zdarzeń współczesnych;

v „Opowieść Szafarza”...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podobne