Chwist Anna, stUdia, samobójstwa, artykuły, ebook, pdf

Chwist Anna, Autodestrukcja wśród dzieci, Edukacja i Dialog nr 8/1996r.

Problematyka czynów samobójczych dzieci i młodzieży, mimo wielu opracowań naukowych, jest wciąż mato poznana ze względu na jej złożoność i trudności w uzyskaniu informacji, dokumentów oraz materiałów źródłowych.

Anna Chwist
Autodestrukcja wśród dzieci

Każda decyzja samobójstwa wymaga dogłębnej analizy z uwagi na złożone procesy psychologiczne i społeczne, które do niej doprowadziły. Życie ludzkie jest bowiem wartością samą w sobie i motywy podejmowania czynów samobójczych nigdy nie będą zrozumiałe dla innych ludzi. W przypadku dzieci pozbawiających się życia, samobójstwo jest czymś niepojętym i obciążającym świat ludzi dorosłych. Takie czyny dzieci uświadamiają nam całkowitą bezsilność w zapobieganiu podobnym zdarzeniom.

Zupełnie przypadkowo w naszym posiadaniu znalazły się wyniki badań eksperymentalnych, w których uczestniczyła 12-letnia dziewczynka, późniejsza samobójczyni. Wyniki badań desperatki przyciągały naszą uwagę już w czasie eksperymentu. Różniły się one znacznie poziomem samooceny, sposobem wyrażania myśli oraz sposobem zachowania się od rezultatów badań jej rówieśników z grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Z tego powodu czujemy się zobowiązani do ich przedstawienia, mimo wielu niedociągnięć wspomnianych badań. Mamy bowiem nadzieję, że przyczynią się one do opracowania ogólnych postulatów profilaktycznych odnoszących się do omawianego zjawiska.

Badania eksperymentalne dotyczyły samokontroli i samooceny działania ucznia oraz ich wpływu na poziom umiejętności technicznych. Zakładano, że czynności skierowane na przedmiot, którego kształt, barwa, zewnętrzna struktura, przeznaczenie itp. ulega zmianie, wywołują także zmiany w stopniu opanowania umiejętności oraz kształtowaniu się postaw i zachowań uczniów.

Zgodnie z zasadą racjonalnego działania, każda czynność musi być świadoma -skierowana na realizację celu. Aby uświadomić uczniowi cel, do którego zmierzał, opracowano zadania operacyjne (technologiczne). Zadania te dotyczyły różnorakich czynności uczniów i, zgodnie z konstytutywnymi warunkami celów operacyjnych, jasno i jednoznacznie opisywały działania oraz wymagania stawiane uczniom. Umożliwiały one również obserwację swoich czynności i ułatwiały mierzenie efektów tych czynności.

Samodzielny proces uczenia się wymaga jednak podtrzymywania aktywności ucznia. Uznano (między innymi), że rolę tę spełni wzmacnianie pozytywnych czynności uczniów. Informację zwrotną o pozytywnym bądź negatywnym działaniu uzyskiwał uczeń w sprzężonym z arkuszem zadań arkuszu samokontroli i samooceny. Gdy była ona zgodna ze standardami w zadaniu (pozytywna), uczeń uzyskiwał 1 punkt. Jeżeli zaś uczeń popełnił błąd (czynność negatywna) - nie uzyskiwał punktu, musiał też dokonać analizy i korekty swego działania.

Projektowanie procesu samodzielnego uczenia się zakończonego samokontrolą i samooceną wymagało zmiany stylu pracy nauczyciela oraz ucznia uznania ucznia za "stronę" w podejmowaniu decyzji, wolności jej wyboru, odpowiedzialności za decyzje i działania. Proces badawczy obejmował więc nie tylko kształtowanie wiadomości i umiejętności, ale także kształtowanie osobowości uczniów. Do badania rezultatów pracy uczniów zastosowano technikę grup równoległych oraz następujące narzędzia badawcze:

· skale opisowe dla uczniów do badania postaw wobec obowiązków szkolnych, oceniania szkolnego, atmosfery w szkole itd.,

· kwestionariusze dla uczniów w celu zasięgnięcia opinii o kreowanym sposobie uczenia się,

· arkusze obserwacji grupowej i indywidualnej,

· testy wiadomości i sprawdziany praktyczne,

· arkusze zadań technologicznych, sprzężone z arkuszem samokontroli i samooceny,

· arkusze badań poziomu samooceny uczniów.

Cennych informacji w zakresie przedstawionej w niniejszym artykule problematyki dostarczyły nam arkusze samokontroli i samooceny, arkusze badań samooceny ucznia oraz przedmioty wykonane przez uczniów. Na podstawie analizy rezultatów tych badań mogliśmy sądzić, jak zachowa się uczeń w nowej sytuacji problemowej, co jest niezwykle ważne w pracy dydaktyczno-wychowawczej nauczyciela. Wynika stąd konieczność analizy sytuacji autodestrukcji dziecka w kolejnej fazie niniejszego opracowania.

Zachowanie desperatki będziemy analizować jedynie opierając się na posiadanych przez nas materiałach badawczych zebranych przez autorkę opracowania (nauczycielkę na czas eksperymentu).

W opinii nauczycieli uczących w tej klasie dziewczynka nie przejawiała żadnych skłonności samobójczych. Należała do grupy uczniów osiągających dobre wyniki w nauce, była pracowita, skromna, grzeczna, bardzo wrażliwa i nadpobudliwa emocjonalnie. Niektórzy nauczyciele nazywali ją histeryczką, gdyż drobne niepowodzenia szkolne wywoływały u niej różne reakcje: płacz, milczenie, rozmyślanie bądź trudności w koncentracji uwagi. Zadania realizowała szybciej niż jej koleżanki w grupie (eksperymentalnej), irytowała się, gdy powstał błąd w obrabianym materiale, zwlekała z podejmowaniem decyzji samooceny. Moment ten wydawał się dla niej najtrudniejszy i często prosiła nauczyciela o akceptację podjętej decyzji.

Niepewność oraz lęk przed podejmowaniem decyzji nie wynikał z niewiedzy, braku umiejętności czy bierności w pracy na lekcji. Większość bowiem zadań cząstkowych realizowała dobrze - zgodnie z wymaganiami. Nikt też nie ponaglał dziewczynki, nie przeszkadzał w pracy, nie ganił za błędy. Przeciwnie - pomagano jej, pocieszano, wyjaśniano nieprawidłowości. Niektóre jej prace pisemne były trudne do odczytania, mimo dużych i kształtnych liter. Pełno w nich było zakreśleń, starannie zamalowanych prostokątów, kółek, niezrozumiałych oznaczeń. W tak "zaszyfrowanych" sprawdzianach odnajdywaliśmy jednak prawidłowe odpowiedzi. Średnia zaś ocen wystawionych przez nauczyciela ze sprawdzianów (czterech) wynosiła - dobry plus.

Naszą ciekawość budziły również rozbieżności oceny nauczyciela i samooceny desperatki za wykonany przedmiot. Rozbieżności te świadczyły o zaniżaniu sobie przez nią punktów za wykonane zadania cząstkowe (czynności technologiczne), które składały się na końcową ocenę przedmiotu.

Jak wynika z zestawienia ocen, dziewczynka aż dwukrotnie oceniła się o 1,5 stopnia niżej, aniżeli zrobiły to jej koleżanki oraz nauczyciel. Nie wystawiła sobie również stopnia wyższego lub analogicznego do ocen porównywanych w tabeli. Podobne rezultaty samooceny desperatki uzyskaliśmy badając wybór zadań: łatwych, średnio trudnych i trudnych z arkusza pracy ucznia. Dziewczynka w większości deklarowała rozwiązanie zadań łatwych i średnio trudnych, mimo że w praktyce doskonale radziła sobie z zadaniami trudnymi. Świadczyło to o zaniżaniu sobie samooceny i wyjaśniało niektóre jej zachowania.

Obserwując desperatkę mogliśmy jednak stwierdzić, że dużą radość sprawia jej uznanie i pochwała nauczyciela wobec klasy afirmacja. To właśnie wyróżnienie spośród innych uczniów zwrócenie na siebie uwagi, pochwała dawało jej zadowolenie, ośmielało, mobilizowało do pracy. Brak zaś opisanych bodźców do działania wprawiał ją w zakłopotanie. Zdarzyło się nawet, że wykonany i oceniony przedmiot wrzuciła do kosza na śmieci.

Eksperyment trwający pół roku zakończono wystawieniem ocen semestralnych i omówieniem wyników pracy uczniów. W cztery miesiące po zakończeniu eksperymentu dziewczynka, o której mowa, odebrała sobie życie skacząc z wysokości. Niektórzy uczniowie twierdzili, że "zabiła się, ponieważ posądzono ją o drobną kradzież" . Nie można jednak stwierdzić jednoznacznie, co było przyczyną samobójstwa dziewczynki.

Z naszych obserwacji i analiz wynika, że był to tragiczny finał przeżyć, z którymi zmagała się desperatka. Szukanie zaufania u innych, oczekiwanie pomocy, wsparcia, uznania itp. świadczy o tym, że wyzbyła się własnej woli i całkowicie się poddała biegowi spraw.

W. Stróżewski wyjaśnia, że ...wyzbycie się własnej woli występuje najczęściej w sytuacjach granicznych, np. zagrożenia własnego istnienia, w obliczu katastrofy życiowej, ciężkiej choroby itp. (...). Wyzbywając się woli i zaufania do własnych decyzji człowiek "ślepo" wierzy w moc drugiej osoby stając się zniewolony w postawach, jakie zajmuje.

Takie właśnie postawy mogliśmy zaobserwować u dziewczynki przed jej śmiercią. Nie potrafiliśmy jednak przewidzieć tragicznego dla nas wszystkich skutku. Może nasze obserwacje okażą się pomocne w podobnych sytuacjach i uratują życie drugiego człowieka.

Anna Chwist
Uniwersytet Opolski

[ Pobierz całość w formacie PDF ]