Chrześcijaństwo i Europa - Andrzej Flis, 5 - Inne opracowania szczegółowe, ebook, pdf

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ANDRZEJ FlisChrze�cija�stwo i EuropaStudia z Dziej�w Cywilizacji Zachodu(c) Copyright by Zak�ad Wydawniczy "NOMOS" and Andrzej Flis, 2001Ksi��ka dofinansowana przez Komitet Bada� Naukowych, Wydzia� Filozoficzny UJ oraz Instytut Socjologii UJRecenzenci:El�bieta Tarkowska,Zdzis�aw MachRedakcja wydawnicza: Krystyna Szymurowa Opracowanie indeks�w: Adam Musia� i Agnieszka KowalskaKorekta: Zofia Soko�owska-ChwedczukowaSk�ad i redakcja techniczna: S�awomir OnyszkoProjekt ok�adki: Jacek Szczerbi�skiWydanie I Krak�w 2001Zak�ad Wydawniczy "Nomos"30-050 Krak�w, ul. Tkacka 5/4tel./fax: (012) 633 00 74e-mail: biuro@nomos.plwww.nomos.plISBN 83-88508-22-9Spis tre�ciPrzedmowa1. Anatomia i spo�eczne uwik�ania kultury ........ 11Poj�cie kultury (16). Normatywna warstwa kultury (19). Kultury winy i kultury wstydu (31). Symboliczna warstwa kultury (45). Spo�eczne zakorzenienie kultury (60). Narodziny cywilizacji (83).2. Interesy, charyzma i dynamika kultury ........ 91Warto�ci kulturowe i warto�ci indywidualne (92). Poj�cie kr�gu kulturowego (103). Dynamika kultury: zarys problematyki (107). Poj�cie interesu (108). Interesy i dynamika kultury (113). Interesy, warto�ci i symbole: odpowiednio�� i etykietowanie (117). Mechanizm przechwytywania symboli (127). Charyzma Jezusa i rozpowszechnianie si� chrze�cija�stwa (136). Charyzma, interesy i fakty kulturowe (142). Powszednienie charyzmy (144). Mechanizm ortodoksji i mechanizm efektywno�ci (147). Dynamika system�w spoleczno-kulturowych (152). Poznawcze konsekwencje zr�nicowania kulturowego (159).3. Czas spo�eczny: mi�dzy zmian� i nie�miertelno�ci� .... 167Egzystencjalna logika czasu (168). Spo�eczna logika czasu (171). Czas spo�eczny jako synteza sacrum i profanum (174). Czas wahad�owy (177). Czas cykliczny (180). Czas linearny (189). Dynamika uk�ad�w spo�eczno--kulturowych (199). Integralno�� czasu i niewsp�lmierno�� jego funkcji (201).4. Innowacyjno�� cywilizacji Zachodu ......... 203Tradycja versus "prawda" (206). Wschodnie chrze�cija�stwo (214). Tradycja i Nowy Testament (218). Ko�ci� i tradycja (220). Paradoksy Reformacji (223). Znaczenie Renesansu (238). Rewolucja techniczna (253).5. Prawos�awie i tradycjonalizm Wschodu ........ 259Zr�nicowanie chrze�cija�stwa (260). Narodziny Europy (264). Wielka Schizma (274). Trzeci Rzym (298). Konserwatyzm Wschodu (314). Dwie Europy (320). Nieudane modernizacje Rosji (332).6. Cechy konstytutywne kultury europejskiej ....... 339Zwierz� unikaj�ce gaf i zoon oikonomikon (340). Nauka i dzia�anie (346). Czas i post�p (354). Kryzys racjonalno�ci europejskiej (364).7. Rozw�j indywidualizmu w cywilizacji Zachodu ...... 371Jednostka w Grecji klasycznej (374). �ydowskie pojmowanie jednostki (376). Hellenist3?czn3^ prze�om (377). �redniowieczny regres (383). Znaczenie Renesansu (386). Rewolucja protestancka (389). Nowo�ytna demokracja i prawa cz�owieka (392).8. Natura ludzka i historia: pot�ga utopii ........ 399Utopia jako produkt Zachodu (401). Greckie korzenie utopii (404). �ydowskie korzenie utopii (414). Utopie Reformacji (425). Utopie Renesansu(430). Utopie O�wiecenia (437). Narodziny socjalizmu (445). �=9. Dynamika cywilizacji: Europa, Chiny, Japonia . ..... . . 453�wiatopogl�d i dzia�anie (455). Nauka i wiedza (462). Homogeniczno�� i heterogeniczno�� kulturowa (467). Japo�ska droga (473). Japo�ski feudalizm (482). Pluralizm doby Tokugaw�w (487). Renesans szintoizmu (489). Tradycja i modernizacja (493). Chi�skie pora�ki (499).Indeks osobowy ................. 501Indeks rzeczowy ................. 513PrzedmowaPraca niniejsza rodzi�a si� mozolnie na przestrzeni d�ugiego czasu i przypomina drzewo o licznych s�ojach. Stanowi ona plon dziesi�cioletnich bada� teoretycznych zapocz�tkowanych pod koniec 1991 roku podczas mojego pobytu w Hebrew University of Jerusalem i kontynuowanych nast�pnie w innych o�rodkach akademickich, takich jak European University Institute we Florencji, Trinity College w Dublinie, Universiteit van Amsterdam, University of Exeter, Katholieke Universiteit w Leuven, Niirnberg Universitat, John Hopkins University w Bolonii, Central European University w Pradze, Universite de Geneve, American University w Kairze, People's University of China w Pekinie, Sun Yat Sen Um'versity w Kantonie, Institute of Southeast Asian Studies w Singapurze, University of Hong Kong, Kobe University, Kyoto Uniyersity, Hokkaido University w Sapporo, National Chengchi Uniyersity w Tajpei, National University w Seulu czy tez konfucja�ski Sung Kyun University w Korei.Niekt�re idee przedstawione w niniejszej pracy s� znacznie wcze�niejsze. Dotyczy to przede wszystkim drugiego i trzeciego rozdzia�u ksi��ki. Rozstrzygni�cia w nich zawarte stanowi� rozwini�cie tez opublikowanych wsp�lnie ze S�awomirem Kapral-skim w artyku�ach: Interesy, charyzma i dynamika kultury, "Studia Socjologiczne", 1987, nr 3-4 oraz Czas spo�eczny: mi�dzy zmian� i nie�miertelno�ci�, "Studia Socjologiczne", 1988, nr 2. R�wnie� trzy inne rozdzia�y tej ksi��ki by�y og�oszone drukiem przed laty: Cechy konstytutywne kultury europejskiej w "Kwartalniku Filozoficznym", 1993, nr 3; Innowacyjno�� cywilizacjiZachodu w pracy zbiorowej pod redakcj� Aleksandra Marcinko-wskiego, Kapitalizm po polsku, Krak�w 1996, a tak�e Dynamika cywilizacji: Europa, Chiny, Japonia w "Kulturze i Spo�ecze�stwie", 2000, nr 1. ^Wymienione artyku�y odzwierciedlaj� kolejne etapy moich bada� nad genez� i rozwojem kultury europejskiej. Opublikowane one zosta�y w niniejszym tomie w nowych, poszerzonych wersjach, znacznie odbiegaj�cych od pierwotnych tekst�w. Poprawione i wzbogacone o wnioski z licznych dyskusji, powadzonych przez d�ugie lata ze studentami, doktorantami i uczonymi z kilkunastu uniwersytet�w europejskich i azjatyckich, atakuj� problemy, z kt�rymi zmaga�em si� od dawna, w dojrzalszy - mam nadziej� - i bardziej zadowalaj�cy spos�b.** *Pracuj�c nad niniejsz� ksi��k� zaci�gn��em d�ug wdzi�czno�ci wobec bardzo wielu os�b. Nie spos�b ich wszystkich wymieni�. Ogranicz� si� zatem do kilku, kt�rych nazwiska splot�y si� organicznie z histori� Chrze�cija�stwa i Europy.Profesor Szmul Eisenstadt z Hebrew University of Jerusa-lem sk�oni� mnie w s�otny listopadowy wiecz�r 1991 roku do podj�cia pracy nad monografi� teoretyczn� dotycz�c� kultury europejskiej - do zadania, kt�re jak w�wczas mniema�em znacznie przekracza�o moje si�y i kwalifikacje. Rozmowy prowadzone przez kilka miesi�cy z Profesorem Eisenstadtem, w ka�dy czwartek w jego mieszkaniu przy ulicy Radak w Jerozolimie, pomog�y mi wytyczy� og�lne ramy problemowe bada� i stanowi�y cenn� inspiracj� na nast�pne lata. Nieod�a�owanej pami�ci Profesor Ernest Gellner z Cambridge University zorganizowa� kilkana�cie seminari�w w latach 1992-1995 w Central Europe-an University w Pradze, podczas kt�rych mog�em w niesko�czono�� dyskutowa� z nim i jego studentami rozmaite aspekty8moich docieka� teoretycznych in statu nascendi. Ernest by� surowym, ale i �yczliwym krytykiem idei zamieszczonych w niniejszej ksi��ce, podobnie jak Profesor Johan Goudsblom z Uni-versiteit van Amsterdam, instytucji, kt�ra stworzy�a mi dwukrotnie - w wakacje 1996 i 1997 roku - znakomite warunki do pracy badawczej.Pragn� r�wnie� skierowa� serdeczne podzi�kowania pod adresem Profesora Zdzis�awa Macha z Uniwersytetu Jagiello�skiego w Krakowie - "dobrego ducha" mojego nieko�cz�cego si� programu badawczego. Dzi�ki �yczliwo�ci Zdzis�awa mog�em kilkakrotnie uczestniczy� w kierowanych przez niego graniach, co pozwoli�o mi sp�dzi� wiele tygodni w licznych bibliotekach naukowych rozrzuconych w r�nych cz�ciach kontynentu, o kt�rym traktuje niniejsza praca. Wreszcie, last but not least, chcia�bym zwr�ci� si� my�l� ku osobie Profesora Piotra Sztompki. To Piotr w�a�nie spowodowa� �wier� wieku temu, ze zamiast dziennikarstwem zaj��em si� teori� socjologiczn�. I tak ju� zosta�o.Krak�w, 30 listopada 2001Rozdzia� lAnatomia i spo�eczne uwik�ania kulturyPoj�cie kultury (16) Normatywna warstwa kultury (19) Kultury winy i kultury wstydu (31). Symboliczna warstwa kultury (45) Spo�eczne zakorzenienie kultury (60) Narodziny cywilizacji (83).f"\Kultura sta�a si� przedmiotem bada� naukowych w II po�owie XIX wieku, wraz z narodzinami dw�ch nowych dyscyplin akademickich: socjologii i antropologii spo�ecznej. Ta pierwsza po u-p�ywie kilku dekad skoncentrowa�a si� na przemys�owych spo�ecze�stwach Zachodu, ta druga zwr�ci�a si� od razu ku spo�eczno�ciom pierwotnym - zbieracko-�owieckim, pasterskim, rolniczym - ukazuj�c zdumionym Europejczykom niewyobra�alne zr�nicowanie kulturowe zbiorowo�ci ludzkich. Nic wi�c dziwnego, ze antropologia spo�eczna - zdefiniowana przez Edwarda Tylora jako "nauka o kulturze" - stanowi�a przez ponad stulecie niewyczerpane �r�d�o inspiracji dla licznych dyscyplin humanistycznych, z "siostrzan�" socjologi� w��cznie, i doprowadzi�a w konsekwencji do radykalnego przewrotu w zachodnim pojmowaniu cz�owieka.Edward Burnett Tylor uchodzi za tw�rc� pierwszej naukowej definicji kultury. W pracy z 1871 roku pisa� on: "Kultura, czyli cywilizacja w najszerszym, etnograficznym znaczeniu jest z�o�on� ca�o�ci�, kt�ra obejmuje wiedz�, wierzenia, sztuk�, moralno��, prawo, obyczaje i pozosta�e zdolno�ci i nawyki cz�owieka jako cz�onka spo�ecze�stwa". I nieco dalej: "katalog wszyst-kich przejaw�w �ycia publicznego danego narodu przedstawia to, co nazywamy kultur�"1. Jest to szerokie, czy wr�cz -jak podkre�la Tylor - najszersze rozumienie kultury. Wyst�puje ono r�wnie� w pracach ojca nowoczesnej antropologii ameryka�skiej - Franza Boasa."Kultura - powiada Boas - mo�e by� zdefiniowana jako ca�o�� umys�owych i fizycznych reakcji oraz dzia�a�, kt�re zbiorowo, a tak�e indywidualnie charakteryzuj� zachowania jednostek wchodz�cych w sk�ad grupy spo�ecznej, w stosunku do ich �rodowiska naturalnego, do innych grup, do cz�onk�w danej grupy i ka�dej jednostki w stosunku do siebie samej... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Podobne