[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Dorota Czajkowska-Guszta

Charakterystyka metody indywidualnych przypadków oraz technik i narzędzi badawczych.


1. Charakterystyka metody
Przejście od przedmiotowego do podmiotowego traktowania ucznia skierowało w ostatnich latach uwagę polskich pedagogów w stronę badań jakościowych.
W wielu publikacjach podjęto charakterystykę metod zaliczanych do badań jakościowych , dokonano porównań badań ilościowych z badaniami jakościowymi podnosząc mocne i słabe strony zarówno jednych jak i drugich.
Przyjmując szerokie rozumienie monografii jako kategorii badań jakościowych, można powiedzieć, że studium przypadku w badaniach pedagogicznych jest opisem monograficznym jednostki, osoby w kontekście, czy też horyzoncie kulturowym.
Metoda ta wypracowała sobie niezależny status metody badań naukowych z bardzo określoną intencją poznawczą. Stanowi ona punkt wyjścia czy też etap wstępny dla pracy z przypadkiem
Studium przypadku jako badanie jakościowe kładzie nacisk na zrozumienie a nie na wartościowanie.
Ważne jest przestrzeganie specyficznych dla studium przypadku następujących reguł:
założenie i cel muszą być jasno i jednoznacznie wyłuszczone,
studium przypadku powinno zawierać ocenę stopnia spełnienia swych założeń i celów,
badacz musi zgodnie z prawdą opisywać osobę jej życie i uwarunkowania, musi być uważny jeśli chodzi o szczegóły,
należy przedstawić cały kontekst środowiska fizycznego, społecznego i symbolicznego osoby badanej, ponieważ właściwym centrum studium przypadku jest nie tyle osoba, co osoba w danej sytuacji,
badanie musi być prowadzone przez odpowiednio przygotowaną do nawiązania i utrzymania bliskiego, długotrwałego kontaktu osobistego osobę.
T. Pilch zdefiniował ją następująco: „ metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań, polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych”. (T. Pilch, Warszawa 2001)
Studium przypadku, czyli jego społeczna diagnoza oraz praca z przypadkiem stanowią istotę metody indywidualnych przypadków. W naukach pedagogicznych studium przypadku jest najszerzej stosowane w pedagogice społecznej.
Stosuje się tę metodę także w szkole ze względu na pojawiający się problem dydaktyczno – wychowawczy, który trzeba rozwinąć. Metoda ta umożliwia nauczycielowi:
Wgląd w większość czynników, które mogą mieć wpływ na dane zagadnienie.
Dokładne zrozumienie na czym polegają przyczyny danego zachowania ucznia.
Uzyskanie rzetelnych danych, tym lepszych, im lepiej są przygotowane do swej roli osoby biorące udział w realizacji studium przypadku.
Studium przypadku jako metoda badań pedagogicznych daje możliwość prześledzenia:
· drogi życiowej badanych,
· ich stosunku do życia,
· atmosfery wychowawczej środowisk rodzinnych,
· osób znaczących i wpływających na kształt życiowych wyborów,
· różnych aspektów życia osobistego,
· subiektywnej oceny własnych sukcesów i porażek,
· ukierunkowań podejmowanych decyzji.

2. Charakterystyka technik i narzędzi badawczych.
M. Łobocki stwierdza, że metody są pewnym ogólnym systemem reguł dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, to jest szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy.
Badania prowadzi się za pomocą określonych narzędzi . Narzędzia badań są więc środkami pomocniczymi wykorzystywanymi przy gromadzeniu materiałów empirycznych przydatnych przy rozwiązywaniu problemu badawczego.
Narzędzia więc to przedmioty, za pomocą których zbiera się informacje.

Rozmowa i wywiad to najczęściej używane techniki badawcze. Wywiad według T. Pilcha jest rozmową badającego z respondentem prowadzoną według opracowanych wcześniej dyspozycji lub na podstawie specjalnego kwestionariusza.
M. Łobocki uważa, iż rozmowa i wywiad są metodami złożonymi, wymagającymi oprócz stawiania pytań również dłuższego zaangażowania i subtelnego niekiedy podejścia do osób badanych.
Rozróżnia on następujące rodzaje wywiadów:
wywiad skategoryzowany jest metodą odpowiednio wystandaryzowaną. Polega na posługiwaniu się podczas badań dokładnie opracowanym kwestionariuszem mieszczącym wyłącznie pytania zamknięte. Badacz nie może w nim nanosić żadnych zmian, a zadaniem badanego jest dokonanie odpowiedniego wyboru spośród podanych odpowiedzi na stawiane pytania.
Wywiad nieskategoryzowany opiera się na swobodnej wymianie zdań, nie wykluczając również gotowej liczby pytań zarówno otwartych jak i zamkniętych.
Wywiad jawny polega na poinformowaniu badanych o celu prowadzonych rozmów słownych. Może on być formalny i nieformalny.
Wywiad ukryty prowadzony jest w naturalnych sytuacjach, w których respondenci nie wiedza i nie domyślają się, że są przedmiotem badań.
Wywiad indywidualny jest prowadzony z jedną osoba.
Wywiad zbiorowy jest przeprowadzany równocześnie z innymi osobami.
Inny podział wywiadów:
Wywiad kliniczny – służy do zbierania informacji dotyczących:
sytuacji rodzinnej dziecka ( także postaw rodziców wobec dziecka),
przebiegu ciąży i porodu,
fizycznego i psychoruchowego rozwoju dziecka od chwili przyjścia na świat,
przebytych chorób,
okresu rozwoju dziecka, w którym zauważono pojawienie się nieprawidłowości i odchylenia od normy,
formy opieki nad dzieckiem,
metod postępowania wychowawczego rodziców i innych osób zajmujących się dzieckiem,
stosunku dziecka do rówieśników,
ewentualnych trudności wychowawczych i przystosowawczych.
Wywiad z rodzicami- celem jest zebranie od opiekunów dziecka pełnych i możliwie dokładnych danych dotyczących jego rozwoju psychomotorycznego. Dane dotyczą:
biologicznych warunków rozwoju dziecka w okresie płodowym, okołoporodowym oraz wczesnego dzieciństwa, zawiera informacje o ewentualnych obciążeniach dziedzicznych, o przebiegu ciąży porodu (często na podstawie książeczki zdrowia dziecka), urazów czy chorób wczesnego dzieciństwa, a także informacje pozwalające na określenie aktualnego stanu zdrowia dziecka, społecznych warunków rozwoju dziecka z uwzględnieniem wpływu najbliższego otoczenia rodzinnego jak i środowiska poza domem (żłobka, przedszkola, szkoły), przebiegu rozwoju psychoruchowego dziecka w kolejnych okresach jego życia ze szczególnym uwzględnieniem ewentualnych przejawów zaburzeń ( np. nerwicowych), należy starać się uchwycić związek pomiędzy przejawianymi przez dziecko zaburzeniami a czynnikami biologicznymi lub społecznymi działającymi od najwcześniejszych okresów jego życia do chwili badania, przebiegu pracy szkolnej dziecka, jego postępów w nauce i ewentualnych trudności związanych z przystosowaniem się do wymagań szkoły i opanowaniem materiału szkolnego, (a także stosunku opiekunów do osiągnięć szkolnych dziecka), aktualnego zachowania dziecka na terenie domu, stosunków emocjonalnych w środowisku rodzinnym i pozarodzinnym, stosunków społecznych z rówieśnikami, metod wychowawczych i postępowania z dzieckiem.
Rozmowa - powinna być prowadzona w sposób planowy i kierowany w celu uzyskania określonych informacji. Rola badającego winna być bardziej dyskretna niż w wywiadzie , ograniczać się do okazywania zainteresowania i zadawania pytań podtrzymujących.
Rozmowa dostarcza też informacji, których źródłem jest obserwacja zachowania się rozmówcy
Obserwacja jest podstawową i najczęściej stosowaną metodą działań pedagogicznych. Jako metoda naukowa jest „osobliwym sposobem postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Dotyczy ona faktów, zdarzeń i zjawisk w ich naturalnym rozwoju, tj. nie wywiera wpływu na ich powstawanie i przebieg. Odbywa się w sposób celowy, planowy i selektywny oraz wymagający aktywnej postawy umysłu. Podstawowym przedmiotem obserwacji są:
warunki, w których aktualnie przebywają osoby obserwowane i z którymi pozostają najczęściej w kontakcie, sytuacje, w których uczestniczą w charakterze czynnych lub biernych ich członków, reakcje obserwowanych osób na nowe warunki i sytuacje łącznie ze wspomnianymi wyżej powiązaniami i zależnościami, w tym również ich treścią psychologiczną”.
Z. Skorny wyróżnia następujące obserwacje:
obserwację wycinkową (cząstkową), której przedmiotem są określone rodzaje czynności,
obserwację całościową wymagającą systematyczności w prowadzeniu, dotyczącą całokształtu zachowania się danej jednostki,
obserwację indywidualną,
obserwację grupową
obserwację dorywczą, niezamierzoną,
obserwację systematyczną
obserwację ciągłą przeprowadzoną przez szereg godzin, dni, tygodni czy miesięcy,
obserwację próbek czasowych dokonanych w określonych odstępach czasu
obserwację bierną
obserwację czynną.
O wyborze rodzaju obserwacji decydują cele badawcze i potrzeby poznawcze tematu. Prowadzona obserwacja powinna być: obiektywna, wierna, wyczerpująca, wnikliwa.
Dobrze prowadzona obserwacja jest ważnym sposobem gromadzenia informacji. Na podstawie obserwacji wzbogaconej badaniami dokumentów i wywiadami możemy konstruować obrazy danej rzeczywistości w sposób bardzo dokładny.

Analiza rysunku – należy do metod projekcyjnych. Często stosowaną techniką jest Test Rysowania Rodziny, który interpretuje się w trojakim aspekcie: sprawności graficznej, struktury formalnej, treści.
W przypadku formy uwzględnia się rozległość i siłę linii, ekspansywność rysunku, rozmieszczenie poszczególnych elementów w przestrzeni. Analizując treści, uwzględnia się umieszczenie postaci badanego wśród innych, kolejność rysowania poszczególnych postaci, pomijanie niektórych postaci, dodatkowe ozdabianie lub zubożanie ich w porównaniu z innymi postaciami umieszczonymi na rysunku.
Analizując kolejność rysowania, zwracamy uwagę na rysowanie postaci w pierwszej i ostatniej kolejności.
Analizując rozmieszczenie postaci w przestrzeni możemy zauważyć, ze niektóre z nich stoją blisko siebie, trzymają się za ręce, albo też są od siebie oddalone lub pominięte.
Przy interpretacji tego testu bierze się również pod uwagę reakcje emocjonalne dziecka podczas wykonywania rysunków poszczególnych postaci. (A. Frydrychowicz Poznań 1984)
Kolejną techniką jest analiza dokumentów
Według W. Zaczyńskego „dokumentem tedy jest każda rzecz mogąca stanowić źródło informacji, na podstawie której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach”. (W. Zaczyński, Warszawa 1995)
Technika ta służy do gromadzenia wstępnych danych opisowych, a także ilościowych informacji o badanej sytuacji czy zjawisku. Jest również techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Technika ta służy również do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych. Badanie i analiza dokumentów jako technika gromadzenia wiedzy należy do najstarszych procedur badawczych.
Następną techniką dostosowaną do badań jest technika socjometryczna. Jest ona definiowana jako zespół czynności werbalnych manipulacyjnych mających na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych.
Badanie socjometryczne polega na podaniu wszystkim członkom danej grupy kilku specjalnie skonstruowanych pytań, które pozwolą określić różne rodzaje stosunków społecznych, jak na przykład zaufanie, sympatię, popularność.
Dzięki socjometrii można uzyskać dość dużo informacji nie tylko o grupach formalnych, lecz także poznać ich hierarchie.
Do najczęściej stosowanych technik socjometrycznych należy: J.L. Moreno, w której badany odpowiada na nie więcej niż pięć pytań, pytania związane z wyborem osób z danej grupy.
Z innych technik socjometrycznych na uwagę zasługuje w szczególności plebiscyt życzliwości i niechęci, technika „ Zgadnij kto?” i technika szeregowania rangowego. Techniki te zalicza się do nietypowych technik socjometrycznych lub zbliżonych do klasycznej techniki socjometrycznej. Pod względem wartości poznawczej nie są one bynajmniej gorsze od tamtej.


Bibliografia:
Frydrychowicz A.: Rysunek Rodzinny. Projekcyjna metoda badania stosunków rodzinnych. Poznań 1984.
Łobocki M.: Metody badań pedagogicznych. Warszawa 1978.
Łobocki M.: Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków 2001.
Pomykało W.: Encyklopedia Pedagogiczna, Warszawa 1997.
Pilch T. :Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 2001.
Skorny Z.: Obserwacje, interpretacje i charakterystyki ,Warszawa 1968.
Zaczyński W. Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1995.

... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

gackt-camui.opx.pl